Силни звуци на сирени одекнуваат во Љубљана во сабота напладне кои неретко знаат да ги зачудат туристите во главниот град на Словенија. Но нема причина за вознемирување, се работи за редовна вежба на системот за алармирање кој постои во оваа земја и чие функционирање може да се слушне од сите секоја прва сабота во месецот.
Нашата земја нема ажуриран и целосно функционален систем за предупредување на населението во случај на некоја поголема опасност, како војна или невреме. Сирените за предупредување на населението во случај на опасност последен пат биле тестирани во 1990 година, а податоците од Центарот за управување со кризи покажуваат дека оттогаш не се активирани сирени. Пред повеќе од две децении, сирените со аудио пренос од еден сигнал за опасност и еден за запирање на опасност беа тестирани со нивно ставање во функција како симулација во случај на евентуална опасност, а тоа беше практика што се спроведуваше во првиот петок секој месец од 12:00 до 12:30 часот. Последен пат тоа се случи пред распаѓањето на Поранешната Социјалистичка Федеративна Република Југославија. Ова го прави одговорот на прашањето колку од нив работат, или дали некој од нив работи, покомплициран од едноставното „да или не“.
„При истражувањето на темата сирени за предупредување во случај на опасност, се покажува дека кај нас има многу простор за интервенција, да има целосна реструктуирање на алармниот систем, за да може правилно да се стави во функција за известување и алармирање на граѓаните во случај на евентуална вонредна состојба или опасност. Но, засега, поедноставно кажано, во Скопје има предупредувачки сирени, но доколку постои опасност тие нема да се активираат, бидејќи не се во функција, односно не работат. Во Скопје сирените беа поставени пред 1980 година, на локации каде што беше предвидено акустична студија да ги опфати сите станбени зони. Тоа се главно електрични сирени, некои пневматски и некои електронски сирени. Технички, само електронските што се набавени неодамна – во периодот околу 1985-1990 година, овозможуваат пренос на говор преку нив од далечина. Сирени има и во другите градови во земјава, но тие се само електрични. Според податоците со кои располагаме, на територијата на нашата држава се поставени и до 200 сирени, но нивниот број е намален од различни причини, пожари при кои целосно изгореле заедно со предметите каде што биле поставени, поради рушење на објекти и слично“ – велат од Центарот за управување со кризи.
МОДЕРНИЗАЦИЈАТА НА АЛАРМЕН СИСТЕМ Е НА ДНОТО НА ЛИСТАТА НА ПРИОРИТЕТИ
Потребни се милиони евра за модернизација на системот за предупредување, имајќи го предвид развојот на технологијата во последните години. Системите за далечинско управување на сирените не се компатибилни со новите комуникациски технологии и затоа самите сирени не работат, освен со индивидуално вклучување на одредена сирена. Анализата направена во 2007 година на Центарот за управување со кризи, чија цел беше да се изнајде приближен трошок за модернизација на системот за предупредување, покажа дека таквата инвестиција би чинела до 15 милиони евра. Оваа инвестиција никогаш не била направена. Центарот за управување со кризи и предложи на Владата буџет и начин за одржување и модернизација на системот за предупредување, но завршувањето на ова барање е одложено, главно од финансиски причини.
НА ЗЕМЈАВА И ТРЕБА НОВ КОНЦЕПТ ЗА НАЦИОНАЛНА БЕЗБЕДНОСТ И ОДБРАНА
Се чини дека неисправноста на системот за предупредување во случај на некоја поголема опасност е само дел од целата „загатка“ на недостатоци во оваа сфера. Универзитетскиот професор на Факултетот за безбедност, Александар Иванов, оценува дека има техничка инфраструктура која може да се користи, која сега е поделена на неколку институции, но која, според него, не е синхронизирана, има паралелни процеси, паралелни проекти, паралелни системи за заштита од елементарни непогоди.
„Дури би рекол дека ни е потребен нов концепт за национална безбедност и одбрана, од основна причина што ризиците и заканите што постојат во 2023 година речиси не се истите ризици и закани како во 2003 година. Во оваа смисла, сметам дека финансиските, материјалните и човечките ресурси мора да се рационализираат и синхронизираат за да се создаде функционален систем за цивилна одбрана што ќе ги спроведува своите активности во сите услови“, смета тој.
АЛАРМНИОТ СИСТЕМ МОРА ДЕФИНИТИВНО ДА ФУНКЦИОНИРА
Според професорот Иванов, се вели дека Глобалната рамка од Сендаи од 2015 година, чиј потписник е Северна Македонија, има за цел, меѓу другото, да го зголеми бројот на локални стратегии за намалување на ризиците од катастрофи, како и да го зголеми бројот на системи за рано предупредување за различни видови ризици и закани кои можат да предизвикаат катастрофи. Системите за рано предупредување се суштински дел од овие стратегии и се индивидуализирани за помали географски поставки, вели Иванов. Кај нас треба да се развие рано предупредување особено во однос на: интегрирано управување со водите, аларм за пожар, откривање на загадувачи на амбиенталниот воздух, регулација на речните корита, целосна имплементација на 112, како и други ризици и закани.
„Известувањето ќе биде испратено и со СМС, но треба да се нагласи и можноста за користење на социјалните мрежи. Соодветно на тоа, социјалните мрежи како Facebook, YouTube, Twitter, Instagram, TikTok и други можат да послужат со своите податоци за проценка на влијанието и проценка на ризик, зголемување на свеста за ситуацијата, како и мапирање на ризик, со што ќе се овозможи следење на динамиката на катастрофи. Социјалните мрежи се ефективни во ширењето информации, но можат да бидат особено корисни за образованието. Во исто време, користењето на социјалните мрежи подразбира систематски, организиран и структуриран пристап, со предуслов да имаме знаење, напредни технологии и ресурси за нивно одржување. Сакам да нагласам дека она што го кажав претходно не значи дека традиционалните системи треба да се отфрлат. Напротив, тие мора да се обноват и преку образовниот процес јавноста да се запознае со целта кога ќе се случи катастрофа, последиците да бидат што помали и што поскоро враќање во почетната состојба. Создавањето отпорно општество е наша морална обврска и должност, особено ако се има предвид дека со сигурност знаеме дека се случиле и ќе продолжат да се случуваат природни и вештачки катастрофи. Во спротивно, да, алармниот систем мора да биде модерен и целосно функционален“.
Испративме прашања до Владата за повеќе аспекти за системот за алармирање во случај на катастрофи, но до објавата на овој текст не добивме одговор. Прашавме за тоа дали има испланирано буџет за модернизација на системот за алармирање во случај на катастрофи и кога последен пат е одвоен буџет за оваа намена, но и како се планира информирање на населението во опасни ситуации во услови кога системот за сирени е речиси надвор од употреба и не се знае колку од нив работат.
Последното тестирање на сирените е направено во времето на Југославија, па многу генерации не знаат ниту кои аларми предупредуваат на каква опасност.
За подобро справување со ризиците од поплави, земјата стана дел од системот за насочување по поплави, познат како FFGS. Преку овој систем, рано предупредување од поројни поплави има за цел да се избегне оштетување на луѓе или материјал, со правење проценки на врнежите врз основа на радарски и сателитски и хидролошки модели. Сепак, земјите од регионот треба да инвестираат во многу одделенија за подобро да го имплементираат овој систем. Во нашата земја веќе една година се врши оперативно тестирање на системот за рано предупредување за брзи поплави.
ПОНОВИТЕ ГЕНЕРАЦИИ НЕ ГИ ПРЕПОЗНАВААТ ПРЕДУПРЕДУВАЧКИТЕ ЗНАЦИ
Има три звучни сигнали за опасност и еден за запирање на опасност. Граѓаните воопшто не се информирани, особено помладите генерации за видовите сигнали за опасност.
Предупредувачките сигнали се единствени за целата територија на државата и се: знак за воздушна опасност, знак за радиолошко-хемиско-биолошка опасност, знак за опасност од елементарни – елементарни непогоди и други несреќи и знак за прекин на опасност.
– Знак за опасност од воздух се пренесува со вклучување на сирените на алармните системи со континуиран тон на шкрипење во времетраење од 60 (шеесет) секунди.
Радиолошко-хемиско-биолошкиот знак за опасност се издава со ѕвонење на сирените на алармните системи 90 (деведесет) секунди, со три шкрипечки тонови по 20 секунди и две паузи помеѓу тонови по 15 секунди.
Знакот за опасност од елементарни – елементарни непогоди и други несреќи се издава со вклучување на сирените на алармните системи за 60 (шеесет) секунди, во комбинација од два еднообразни тона од 20 (дваесет) секунди и тон на врескање од 20 (дваесет) секунди помеѓу првиот и вториот едногласен тон.
Знакот за престанок на опасност се издава кога опасноста ќе заврши со трепкање на сирените на алармните системи со униформен тон во траење од 60 секунди – тоа е наведено во Правилникот за алармни знаци, начинот и постапката на алармирање и постапувањето на населението.
Во Законот за управување со кризи, темата за употреба на сирени и препораки за населението е генерално уредена во поглавјето 5 од членовите 37 до 43. Инаку, последната Уредба за алармни знаци, методи и процедури за алармирање и постапување на населението беше одобрена на 20.11.2018 година на седница на Владата.
Авторка: Еви Шкопи
- Текстот е изработен во рамки на Програмата за жени новинари на ПИНА