Гневот кај граѓани кои примаат туѓа нега во државава расте. Тие се револтирани поради чести задоцнети исплати, потенцирајќи дека токму од овој финансиски додаток им зависи месечната терапија препишана од матичниот лекар.
Дали некој треба да добие додаток за нега од друго лице, одлучува Комисија, но до неа со месеци не може да се стигне од причина што матичните лекари не можат навреме да закажат термини. На хартија, институциите велат дека сè функционира, но луѓето на кои им се потребни овие средства велат дека во пракса е сосема поинаку.
Револтирани граѓани за ПИНА потенцираа дека за да се добие паричен додаток за нега од туѓо лице процесот е долг и трае повеќе од неколку месеци, а исплатата е често ненавремена.
„Неопходно е да се работи кон промена на овој долг протокол, треба да постои решение за олеснување и забрзување на оваа постапка“, истакна загрижен граѓанин.
„Препишаната терапија треба да биде навремена, достапна за секој од нас и тоа секој месец во годината, бидејќи ја примаме од ден во ден. Сепак, до истата тешко се стигнува, пред се’ поради доцнењето на финансиите за туѓа нега од Министерството“, изјави друг граѓанин за ПИНА.
Движењето против хендикеп „Полио Плус“, зборува и за револтот на лицата со попреченост, за кои велат дека во континуитет имаат забелешки за начинот на остварување на правото на надоместок за помош и нега од трето лице, познато во јавноста, но и од корисниците, како надоместок за туѓа нега.
За ПИНА тие објаснуваат дека системските проблеми поврзани со остварување на ова право се темелат на неколку нивоа.
„Поставената бенефиција од страна на Законодавецот отстапува од обврските кои државата ги има согласно Конвенцијата за правата на лицата со хендикеп. Постоечката проценка за тоа кому следува овој надоместок се прави врз основа на медицинска проценка, која државата од 2011 година имаше и има обврска да ја замени со проценка на индивидуалните потреби на заедницата со хендикеп и врз основа на тоа да ги обезбедува услугите. Постоечкиот систем на категоризација и користењето на Бартеловиот систем при проценката на заедницата со хендикеп е само една од индициите дека државата не го применува пристапот на човекови права кон заедницата со хендикеп и дека нема намера да направи промена со која би се овозможило ефективна социјална заштита и сигурност на граѓаните со и без хендикеп, согласно член 28 од Конвенцијата за правата на лицата со хендикеп“, истакнуваат од „Полио Плус“.
Дополнително, оттаму велат дека опфатот на корисници на ова право гледано низ призмата на Конвенцијата за правата на лицата со хендикеп е доста голем.
„Со оглед на тоа што државата се’ уште нема одредено што ќе опфати во состојба на хендикеп, во моментов, согласно податоците од Заводот за статистика во РСМ, веќе се регистрирани или евидентирани 29,674 лица со хендикеп. Од нив 27.665 се корисници на надоместокот за помош и нега од трето лице. Ако се земе во предвид дека во државата има од 20 до 30% граѓани кои припаѓаат на заедницата со хендикеп, (повеќе од 200.000) тогаш вака поставениот систем посочува дека не се опфатени сите лица со хендикеп, каде треба да бидат вклучени и лицата со психосоцијален хендикеп“, потенцираат од „Полио Плус“.
Бројни предизвици за остварување на правото на туѓа нега
Животот на овие граѓани е дополнително отежнат поради административните процедури и организациската поставеност.
Од „Полио Плус“ велат дека тие се уште еден проблем со кој се соочуваат лицата со хендикеп. Како оние кои веќе се регистрирани во системот на социјална заштита, така и оние кои имаат траен наод за нивната состојба и кои немаат потреба да одат секоја година – најмногу две години во пракса на повторна категоризација, односно да одат кај стручните комисии за повторно истите да утврдат дали имаат, или немаат потреба за помош и нега од друго лице со наод, оценка и мислење.
„Лицата кои имаат траен наод и мислење не треба секоја година да одат на повторна проценка, може на пет години, или по барање на лицето, што во моментов не се случува. Како што е посочено во член 51, потребата од повторна категоризија и утврдување на потребата од користење на надоместокот за помош и нега од трето лице е иземена за лицата кои имаат траен наод и мислење (согласно став 8 од член 51). Зошто лицата кои имаат траен наод одат на годишна проценка е прашање кое треба да одговорат надлежните институции? Доколку не постои издржана одлука од страна на Владата и/или самото надлежно министерствоо, со ваквите дејствија државата ја става целата заедница во неповолна ситуација и правата вознемирување и дискриминаторски дејствија кон заедницата од една страна, а од друга страна сами си ги прекршуваат одредбите од постоечките закони, кои и така не се воошто во линија со обврските прифатени со Конвенцијата за правата на лицата со хендикеп“, сметаат тие.
„Дотолку повеќе што за секој надоместок заедницата со хендикеп треба да ја помине истата процедура, но различна комисија, што само придонесува да граѓаните со хендикеп не можат да имаат независен и самостоен живот“, додаваат тие.
За неефикасноста на исплатата на овој надоместок, од „Полио Плус“ велат дека посочува и Дражавиот завод за ревизија во извештај од 2021 година, кој констатирал дека вработените во центрите за социјална работа не секогаш навремено и уредно ги скенираат и прикачуваат документите кои треба да се составен дел на досиејата, поради што е оневозможен целосен увид во досиејата на корисниците на парична помош.
Дополнително, таму се посочува дека при секое скенирање на нова документација, со исклучок на решенијата, старата се губи од увид, поради што не е можно да се следат историски настаните, како и дека системот не овозможува увид во сите права кои со решение ги добива едно домаќинство.
Лицата кои примаат туѓа нега се жалат и на проблеми со системот „Мој термин“, посочуваат од „Полио Плус“ и велат дека тој ни оддалеку не ги зема предвид интересите и потребите на самат азаедница. Некои од проблемите на кои посочуваат се предолгото чекање за закажување на специјалист, па на комисија, што претставува оптеретување за нив.
Истовремено, тие посочуваат и на проблем со матични лекари кои не се запознаени со надоместоците кои им следуваат на лицата кои ќе стекнат некаква состојба на хендикеп.
„Покрај непристапноста на самите здравствени објекти (каде се прави проценката за потребата од надоместок за трето лице), непристапниот транспорт, чекањето со месеци да се појавите на специјалист, па на трочлена комисија, само го оневозможува остварувањето на надоместокот за помош и нега од друго лице“, изјавуваат од „Полио Плус“ за ПИНА.
За разлика од реакциите на граѓаните и досегашното искуство на движењето против хендикеп, од Министерството за труд и социјална политика за ПИНА истакнуваат дека постојано се врши редовна исплата на корисниците на правата од социјална заштита.
„Исплатата се врши од денот на поднесеното барање на лицето кое има добиен позитивен наод, а кој претходно се остварува врз основа на оцена и мислење за потребата од помош и нега од друго лице донесен од страна на Стручна лекарска комисија“, кратко изјавија оттаму.
Согласно ревизорскиот извештај на Државниот завод за ревизија, во текот на 2021 година исплатени се средства во износ од 2.490.180 денари за обезбедување на овој надометок, велат од „Полио Плус“ за ПИНА.
„Ако сакате да видите каде лежи зајокот, можеби треба да ги следиме парите. Во овој админстративен лавиринт сигурно има и некоја економска математика. Во 2021 година, бројот на корисници на овој надоместок изнесувал 29,674, а во 2020 бројот на корисници со хендикеп бил 35,391. Со оглед на контунираните изјави, ‘дека ние сме сиромашна држава’, преусмерувањето на корисниците да одат на постојани категоризации за веќе констатирани состојби, доведува да во тој период од 6 месеци до година дена, барем половина бидат изземени од овој надоместок, а околу 10 до 15 % да се откажат. Тоа веројано и дава поголема флексибилност на државата во обртот на финансиските средства и покривање на други работи во тој период. Сепак, ова е само индиција, која надлежните органи во државата треба да ја испитаат, но и да покренат соодветна кривична и материјална одговорност за непостапување на постоечките закони, а дотолку повеќе што се прави прекршувања на обврските од Конвенцијата за правата на лицата со хендикеп“, изјавија од движењето против хендикеп.
Од „Полио Плус“ сведочат дека во изминатите години се’ уште нема напредок во поглед на правата на заедницата со хендикеп.
„Постојат голем број на системски бариери кои ‘de facto’ го оневозможуваат самостојниот и независен живот на граѓаните со хендикеп. Неопходни се системски промени и ситемска трансформација во инситуциите, но и нивна поголема одговорност и отчетност. Дотолку повеќе што ниту една институција не носи никаква одговорност за неисполнувањето на обврските од Конвенцијата за правата на лицата со хендикеп. Од друга страна, заедницата со хендикеп треба да излезе од апатијата и да започне помасовно да покренува постапки против надлежните институции на национално и локално ниво, како би можеле грѓаните со хендикеп да имаат самостоен и незвисен живот на еднаква основа со другите“, заклучуваат тие.
Инаку, на територијата на државава функционираат 17 комисии кои се формирани од Министерството за здравство. Закажувањето на термини во комисиите се врши преку матичен лекар.
„Со цел поедноставување и забрзување на постапката на обезбедување термини, од месец февруари 2023 година воведена е измена во начинот на кој се обезбедуваат термини за непосреден преглед, односно закажувањето на термини во комисиите е преку ‘Мој термин’. Матичниот лекар пополнува ‘Мислење од матичен лекар со Бартелов индекс’, а потоа се доставува електронски упат до ‘Мој термин’. Упатите потоа се распределуваат во комисиите хронолошки, по принципот ‘прв издаден – прв закажан’. ‘Мој термин’ со СМС порака го известува подносителот на барањето во која Комисијата се упатува за непосреден преглед, како и термин за преглед во Комисијата, а истата информација може да ја следи и матичниот лекар“, велат од Министерството за труд и социјална политика.
Автор: Виктор Вукановски
