Граѓаните чекаат конечно исполнување на ветувањата за ревидирање на позитивната листа на лекови. Во меѓувреме граѓаните трошат илјадници денари месечно за набавка на лековите приватно, додека матичните лекари се согласни дека потребни се нови лекови на листата. Од Министерството за здравство велат дека процедурата за ажурирање на позитивна листа е во финална фаза и во октомври ќе се знае кои лекови први ќе бидат ставени на истата. Останува да се види како ќе изгледа резултатот од промената и дали пациентите ќе ги добијат потребните лекови.
Скопјанката Христина Просковска освен што живее и се бори со мултипла склероза, секојдневно предизвик и е набавката на лекови. Таа модулаторна терапија за болеста ја добива на Клиниката за неврологија, но останатите лекови кои и се потребни воопшто ги нема во аптеките низ земјава. Просковска е и претседател на здружението огранокот „Мобилност„ кое се залага лековите како Баклофен или Миорел, Дитропен, да бидат на новата позитивна листа, за на пациентите да им се намалат трошоците.
„Како ја земам пензијата така ја распределувам за терапија и во исчекување сум на следната, со надеж дека ќе ми остане некој денар. За жал, таков е животот. Со нашите заложби двата лека да бидат на новата позитивна листа, ќе ми олесни мене, на моите соборци, но и на многу пациентите со други заболувања кои користат некој од овие три лека“, вели Просковска.
Мултипла склероза е заболување на централниот нервен систем и рбетниот мозок. Сега лековите, како што вели Просковска, ги набавуваат од соседството, а за месечна доза од еден лек потребни им се околу 2000 денари. Примарната болест засега многу органи, па пациенти со мултипла склероза имаат и секундарни хронични заболувања.
Околу 34 отсто од населението во Македонија е со една или повеќе дијагнози на хронични заболувања. Ова е нотирано во последното истражување на Светската здравствена организациј (СЗО) – грижа за здравјето на сите луѓе во земјава за процена на бариерите за добивање на здравствени услуги. Воедно 45 проценти од испитаниците изјавиле дека трошоците за лекови и здравствени производи се сериозна пречка за пристап до здравствена заштита.
Матични лекари ги губат пациентите
Доктор Драган Ѓорѓиевски, претседател на Здружение на лекари по општа медицина, вели дека матичните лекари ги губат пациентите, бидејќи некои лекови од позитивната листа не им помагаат, новите пак им е скапо да ги купуваат.
„Најголем проблем имаме со пациентите со висок крвен притисок, тие се најбројни, терапија користат со години, веќе не им делува. Секогаш имаат плус уште некоја друга болест. Новите генерации на лекови имаат во себе двојна – тројна терапија, со едно таблета пациентот зема два или три лека и нормално има поголема корист. Ваквите лекови се купуваат приватно, не се евтини, како што реков, пациентите имаат по неколку болести, кога за сите ќе купат терапија отиде пензијата или минималната плата. И кога ќе дојдат на преглед, велат докторе, се вративме на старата терапија“, истакна Ѓорѓиевски.
Претседателката на Здружението на приватни матични лекари, Лилија Чолакова – Дервишова со години алармира дека нови лекови се потребни веднаш.
„Голем дел лековите на позитивната листа треба да се исфрлат од употреба. Граѓаните плаќаат здравствено осигурување, а 70 проценти од лековите си ги купуваат приватно. Надлежните треба да си направат математика, колку пари има во буџетот за оваа намена, колку лекови треба да се заменат со нови. Но освен за парите мора да водат сметка за пациентите, бидејќи ако не се лекуваат соодветно ќе ги изгубиме“, децидна е Чолакова- Дервошова.
Голгота да се стигне до лек
Достапност и цената на лековите не се проблем само на пациентите со тешки заболувања, туку и на оние, што на пример, имаат мигрена, велат од Здружението „ЗАЕДНО ПОСИЛНИ“. Наместо за лекување во Македонија на позитивната листа е терапија за ублажување на болка.
Оттаму додаваат дека Суматриптанот е вклучен во Модел листата на есенцијални лекови на СЗО во групата лекови за акутни напади на мигрена, како и на позитивните листи во Србија, Хрватска и Словенија.
„Но и покрај тоа, тој не е дел од македонската позитивна листа на лекови што паѓаат на товар на државата. Доколку пациентот за третман на акутен напад на мигрена сака да земе лек на рецепт на сметка на Фондот, достапни му се лекови што генерално ја ублажуваат болката, а не се специфични за мигрена – парацетамол, аспирин, ибупрофен, кетопрофен“, стои во публикацијата на здружението изработена со консултација на други пациентски здруженија.
Од ЗАЕДНО ПОСИЛНИ приказ на случај даваат и за пациентите со хепатит Б кои немаат соодветна терапија, иако СЗО пред 8 години препорача орална антивирусна терапија се тенофовир и ентекавир, како најмоќни лекови за конкретна намена.
„Овие лекови не се на товар на Фондот во Македонија. Кај нас пациентите со хепатит Б може да го добијат само лекот ламивудин, којшто е на позитивната листа иако одамна не се препорачува од СЗО за оваа намена. Пациентите со хепатит Б се принудени сами да го купуваат лекот тенофовир приватно по цена од над 8.000 денари за пакување кое е доволно за еден месец. Поради цената лекот е недостапен за голем број пациенти или неговото користење ги изложува на голем финансиски издаток“, велат од „ЗАЕДНО ПОСИЛНИ“.
Тенофовир и Ентекавир се на позитивните листи во Хрватска и во Бугарија со 100 отсто покривање на трошокот. Тенофовир е целосно покриен од здравственото осигурување во Србија.
Апликациите се поднесени, на потег е комисијата
Од Министерството за здравство велат дека процедурата за ажурирање на позитивна листа е во финална фаза. Има точни рокови, а позитивната листа ќе се ажурира два пати годишно. Во октомври ќе се знае кои лекови први ќе бидат ставени на позитивната листа.
„Фармацевтските компании имаат поднесено апликации, тие ќе се разгледаат и во октомври ќе се знае кои лекови ќе бидат на позитивна листа. Процесот ќе биде транспарентен. Сите апликации ќе бидат разгледани, како што наложува законот. Ние настојуваме и ќе настојуваме тие лекови што се најургентни, што најмногу се трошат и од кои пациентите имаат придобивки, први да бидат ставени на позитивната листа“ изјави министерот за здравство, Фатмир Меџити.
Претходно се донесе и нов правилник за ставање лек на позитивна листа. Со него се дефинирани постапките и критериумите за утврдување лек на позитивната листа, кои важат подеднакво за сите лекови, како за домашни, така и за странски производители на лекови.
„Со Правилникот е уредена транспарентна постапка и воведени се критериуми што треба да бидат исполнети за да може лекот да биде дел од позитивната листа“, соопштија од Министерството за здравство за ПИНА.
Но, според извршениот директор на граѓанското здружение „ЗАЕДНО ПОСИЛНИ“, Андреј Сених, само на правилникот се чекало повеќе од една година и никој не се занимава сериозно, стратешки и оперативно со проблемите во здравство.
„Членовите во комисијата којашто треба да ги разгледува понудите од фармацевтските компании имаат свои професии, а комисијата ќе има обемна и сериозна работа. Никој не може да каже колку ќе трае процесот бидејќи бара анализи, пресметки. На крај може намерата е без многу длабински анализи да се ревидира побрзо листата, да биде шминка, да се стават некои лекови коишто не се финансиски товар, а се употребува од многу пациенти и да се добие популистички гест, да се придобијат гласачи. Пациентите ќе кажат, еве сега можам да го земам тој и тој лек, а суштински кај посериозни здравствени состојби проблемот ќе остане нерешен. Тоа е голем ризик“, вели Сених.
СЗО налага перманентно ревидирање на листите на лекови
Модел листите на СЗО се обновуваат на секои две години вели Атанас Аврамов од „ЗАЕДНО ПОСИЛНИ“. Тој алармира дека во земјава на листата на есенцијални лекови од 2015 година има три застарени лека за ХИВ.
„Мислам дека за листа којашто е на шест страници, не треба некој временски период да се седне да се анализира и да се ревидира истата. Како може листа на есенцијални лекови коишто веќе медицината ги апсолвирала да не се обновени веќе 8 години“, вели Аврамов.
Позитивната листа, според него, бара повеќе напор, повлекува и финансиски импликации, консултации со повеќе институции, коишто се инволвирани.
„Овде листата на есенцијални лекови е за нешто друго, ова се лекови коишто треба да бидат достапни во секој можен момент на граѓаните. Есенцијалните лекови се проблем на политика, тие се грижа и надлежност само на министерството за здравство, не се како позитивната листа каде што мора да се праша и министерство за финансии“, истакнува Аврамов.
Тој концепт на есенцијални лекови сам по себе кажува што е она минимално, суштински што државата треба да го обезбеди, а СЗО дава насоки, да се заменат застарените лекови. Сених кој е од истата организација посочува дека министерството за здравство треба преку еден широк процес на консултации со стручни лица од различни тераписки области да ја ревидира листата на есенцијални лекови.
„Треба прво да се дефинира што е неопходно за нашите граѓани, а не што е интересот на фармацевтската индустрија. Еве и тука се гледа погрешен пристап на работите“, дециден е Сених.
Сите министри ветуваа нови лекови
За потсетување пред една година, во време на министерот за здравство Беким Сали, се најавуваше ревидирање на позитивната листа која почна од правилникот за формирање на позитивна листа на лекови. Правилникот е изработен во соработка со Комисијата од ЕУ и треба да е објективен во селектирањето кој лек под какви услови може да биде на позитивната листа. Сали тогаш истакна дека како мала држава не можеме да си дозволиме најскапи и најдобри лекови и дека се бара начин сите пациенти да бидат покриени со лекови.
Пред четири години, пак тогашниот министер за здравство Венко Филипче рече дека е потребно да се направи целосна ревизија на позитивната листа на лекови за што треба да се почека да биде донесен новиот закон. Тој тогаш тврдеше дека има недостатоци во системот за снабдување со лекови, а тоа би се променило со зголемување на средствата за оваа намена и со воведување на нов систем за следење на лековите од влез во земјата и од аптеките до нивно издавање.
Пред 11 години, министерот за здравство Никола Тодоров формира дури 14 комисии за позитивната листа, кои никогаш не профункционираа. Заложбата за нова позитивна листа, се заборави.
Од ЕУ забележуваат – нема напредок во правата на пациентите
Позитивната листа на лекови и нејзиното необновување со години е нотирано и во извештаите на Европската Комисија при ЕУ. Во извештајот за 2019 година, е забележано дека нема напредок во правата на пациентите. Во извештаите за 2020 година и 2021 година, Европската комисија забележува дека нема напредок во Македонија во однос на лековите. Во извештајот за 2022 година, е забележано дека домашната регулатива за лекови треба дополнително да биде усогласена со регулативата на Европска Унија.
Авторка: Наташа Јанчиќ
- Текстот е изработен во рамки на Програмата за жени новинари на ПИНА
